Fame
In Genesis 13: 16 Daar zegt God tegen Abraham: En ik zal uw zaad stellen als het stof van de aarde, zodat, indien een man vermocht te tellen het stof van de aarde, ook uw zaad werd geteld.
In Genesis 15: 5 Daar zegt God tegen Abraham: “zie nu op naar de hemelstreek en tel de sterren, als gij het tellen voleindigen kunt… zó zal uw zaad zijn.”
Wat zou een zoon aan zijn vader moeten geven op vaderdag? Sokken? Ik weet het niet. Ik weet wel wat een zoon van zijn vader zou willen krijgen. Een compliment. Een schouderklopje. “Goed gedaan, jongen!”
Heeft u een vader die u dat schouderklopje gegeven heeft? In veel gevallen was zo’n vader er niet… Dat kan uw verdere leven heel zwaar maken. En een leeg gevoel geven. Maar misschien is zo’n vader er wel. Misschien is er wel iemand in jouw leven die jou een compliment geeft. En is dan op dát moment jouw vader. Niet biologisch, maar op harts- of zielsniveau wel.
We gaan het op vaderdag over een vader hebben. Wij zijn een beetje gepreoccupeerd door het dogma van de drie-enigheid. Vader, Zoon en Geest drie personen – één godheid. Maar dat dogma stamt uit later tijd dan de bijbel. Ik denk weleens dat de mensen in de bijbel, als ze aan “Onze Vader” dachten niet aan de eerste persoon van de drie-eenheid dachten maar aan… ?
Het verhaal van Abraham is theologie en geen astrologie. Maar het is ook geen biologie! Dat moeten we even vasthouden, dat het dat niet is, want als het biologie zou zijn, dan was het wel bijzonder vreemde biologie.
Abraham is in het verhaal heel oud, stram in de heupen, en dan het gaat hem niet meer “zoals het de jonge mannen gaat”, staat er dan. En Sara heeft ten overvloede ook nog een “verdroogde schoot”. Is al lang in de overgang. Dus u begrijpt: het kind dat Abraham krijgt, en diens kinderen en diens kinderen. -al die “kinderen van één vader”, één Vader Abraham, die worden wel op een zéér on-biologische manier geboren. Zo gaat dat in de bijbel. Althans zo vertélt de bijbel het: In een wereld waar kinderen als konijnen worden geboren om als ratten te sterven vertelt Israël van Abraham en van moeizame verwekkingen uit besneden vaders en uit onvruchtbare moeders, alsof het God zelf is die voor nageslacht zorgt.
“Kinderen van één vader, zijn we allemaal” kunnen alleen die allen zingen die door God zelf tot kinderen van Abraham zijn gemáákt. En dat gaat niet langs de biologische weg, maar langs de theologische. Dan word je van bovenaf geboren, zoals dat heet in het evangelie van Johannes. Theologie dus en géén biologie.
Nou, nu onze tekst… Abraham wordt in het Nieuwe Testament de vader van het geloof genoemd. Dat wil zeggen: het bíjbelse geloof is begónnen bij Abraham. Dat is de bedoeling van die uitdrukking. Maar Abraham moest daartoe de godsdienst van Ur der Chaldeeën verlaten en zijn bloedverwantschap en de heilige grond, het heilige vaderhuis, en moest gaan naar een nieuw land dat deze God hem zou laten zien. Hij moest bovendien strijd leveren met koningen en hooggeplaatsten, dus daar hoort hij ook al niet bij. Hoe kan Abraham nu nog vader van het bijbelse geloof worden, zónder godsdienst en ook nog in conflict met koningen en hooggeplaatsten? Wat is dat bijbelse geloof dan voor een bijzonder geloof?
In Genesis 13: 16, nadat Abraham zijn godsdienst heeft vaarwel gezegd, daar zegt God tegen Abraham: “En ik zal uw zaad stellen als het stof van de aarde, zodat, indien een man vermocht te tellen het stof van de aarde, ook uw zaad werd geteld”. En in Genesis 15: 5, nadat Abraham zich onmogelijk heeft gemaakt in de wereld van de machthebbers, daar zegt God tegen Abraham: “Zie nu op naar de hemelstreek en tel de sterren, als gij het tellen voleindigen kunt… zó zal uw zaad zijn.” En, ik hoop dat u het vastgehouden heeft: de bijbel kan de astrologie en de biologie missen als kiespijn. Heeft u dat nog???
Anders verstaat u niet wat God bedoelt. En het is zó mooi, wat God zegt, hier tegen Abraham! Want hier begint het bijbelse geloof; dat werkelijk anders is dan de godsdiensten die er zoal zijn.
Van de kinderen van Abraham wordt gezegd: twee dingen: Stof der aarde, dat niet in tel is. Want door de biologie denk je snel dat het om heel veel gaat. Dat dát het punt zou zijn: de hoeveelheid. Dat komt omdat we het woordje zaad te biologisch opvatten maar in de bijbel is zaad niet dat goedje waarmee nakomelingen worden verwekt, maar de nakomelingen zélf, die worden “zaad” genoemd! Heel on-biologisch gedacht, zeg maar.
Het gaat dan ook niet allereerst over de grote hoeveelheid. Dat het er heel véél zouden zijn. Dat ís uiteindelijk wel zo, maar om heel andere redenen dan biologische redenen. Het punt van vergelijking -want God vertelt een soort gelijkenis, nietwaar? -het punt van vergelijking is niet het vele, maar het feit dat het eerste wat van de kinderen van Abraham wordt gezegd: dat het “stof der aarde” is. Zoals het stof der aarde, zó zullen de kinderen van Abraham zijn. En stof der aarde, dat staat voor de kleine, en de vertrapte mensen. In de hele bijbel is het stof der aarde: wat je van je voeten schudt, een beeld voor de kleine en kapotgeslagen mensenkinderen. Die geen leven hebben. Die worden vertrapt en vermoord. De armen. De bedelaars. Die niet in tel zijn. Dát is het! En dat zijn er inderdaad verschrikkelijk veel. Maar dat het er veel zijn is in de bijbel geen biologisch principe, maar een politieke en maatschappelijke harde werkelijkheid.
De God van Israël begint daarom iets nieuws. Alle bestaande godsdiensten waren namelijk godsdiensten van koningen keizers en admiralen. Waar de machthebbers hún geloof en hún vertrouwen in hún goden onder woorden brachten, en hun diepe dankbaarheid voor al die weelderige welstand en die roemvolle rijkdom. De God van Israël begint een godsdienst voor armen en slaven. Voor kleine mensen en mensjes, die niet in tel zijn, die dus niet de geschiedenisboekjes halen. Die niets in te brengen hebben dan louter dankbaarheid. Vanwege de liefdaderigheid van de groten der aarden met hun goden.
De God van Israël begint iets nieuws met het stof der aarde. Een hachelijk experiment. Want die armen zijn niet zo vroom van nature en niet bijster braaf qua gebed of eindeloos eerbiedig… Daar kun je als God dus maar nauwelijks carrière mee maken. En toch doet de God van Israël dat. Een slaven-god! Een god van bedelaars! Uniek in de wereld van de godsdienst: Een god van armoedzaaiers.
Wat ik wel een gek woord vind, overigens want een armoedzaaier zááit helemaal geen armoede, maar óógst armoede! De werkelijke armoed-zááiers moeten gezocht worden in de vele villawijken in rijk beboste streken van ons land. En elders wordt het door hen gezaaide geoogst. Armen zijn daarom veel meer de armoed-oogsters. En met hén begint deze God een geschiedenis. Voor hen, voor wie het geen vrede en geen rijke vreugde is zal het een rijke vrede en volle vreugde worden. Want deze God weet heel goed dat die liefdaderigheid van de well-to-do-people de armoede vaak alleen nog maar groter en schrijnender maakt.
Ik was pas in Roemenië en een aantal jaren geleden kon er enige geïrriteerdheid waargenomen worden in weg-geverig Nederland,
toen namelijk bleek dat Roemenië de afdankertjes wel graag mét alle knopen en risten eraan en een beetje proper door de Persil de grens over zag komen. “Wat zullen we nou hebben! Ondankbare creaturen! Dan krijgen ze niks!” En het is dát soort geïrriteerdheid dat de armoede alleen nog maar schrijnender maakt. Je ziet zoiets ook ten aanzien van de Grieken: terwijl wij vele euro’s aan rente hebben geïncasseerd omdat onze banken flink aan de griekse economie hebben verdiend. God begint een geschiedenis met het stof der aarde. Maar wat ís dat dan voor een geschiedenis? Wat moet dat dan worden met die armoed-oogsters?
Let op, nu! Ik herhaal het niet hoor! U moet het in één keer zien door te hebben… De bijbelse boodschap. Als je ziet welke bedragen we weten te winnen in de quizzen van tegenwoordig. Tonnen! Dat moeten dan wel duivels moeilijke vragen zijn, kunt u wel nagaan. Helse puzzels. Je verdient immers niet zomaar een paar ton! We zijn echt niet van gisteren dus zo’n eenvoudige bijbelse theologie moet in een keer te doen zijn.
Dus nog eens: Eén: Het stof der aarde, dát zijn de werkelijke kinderen van Abraham; maar wat moet er nu van hen wórden?
Zal ik het u laten horen? “Zie nu op naar de hemelstreek en tel de sterren, als gij het tellen voleindigen kunt… zó zal uw zaad zijn.” Dát zegt God, tegen Abraham. Zij zullen zijn als de sterren aan de hemel!
Ook hier gaat het opnieuw niet om het vele. Dat ze niet in aantal te tellen zouden zijn, want Psalm 147 zingt, dat deze God ze allemaal geteld hééft en hen allemaal bij name kent, stuk voor stuk… In de NBV staat het zo: “God bepaalt het getal van de sterren, Hij roept ze alle bij hun naam.” Bij hem zijn ze dus in tel. En het zijn er wel veel ja, dat wel. Omdat er zoveel naamloze mensenkinderen tot het stof der aarde behoren, daarom zullen zij evenzovele sterren zijn. Door god geteld. En door God bij name gekend.
Het bijzondere is dat zij tot sterren zijn. Stérren in Gods theater van de vrede. Sterren in Gods Koninklijke Schouwburg van de Shalom. Moet je toch nagaan: Het stof der aarde, dát zijn de sterren!!! Met de glitter en de glamour die bij sterren hoort!
Nu is er misschien iemand onder u, die denkt… Dat is een dominees-truc hoor, want er is misschien wel niemand die dat denkt, maar ik heb even een bruggetje nodig naar het nieuwe testament, snapt u wel? Nu is er misschien iemand onder u, die denkt: Ja, maar dat is allemaal Oude Testament. En dat ís inderdaad een beetje plat allemaal, een beetje voor een wat eenvoudiger volkser soort mensen. Maar het Nieuwe Testament is duidelijk anders: dat is hoger en rijker, geestelijker namelijk. Het Nieuwe Testament is toch meer de boodschap van ons hier in het Westen. Dat is wat u weleens horen kunt, in sommige theologische overwegingen. Maar daar zou ik niet te snel mee in zee gaan, als ik voor mezelf spreek. Want Jezus zegt: “Wee degene die het zo weet te draaien dat de kleine mensen buiten de boot beginnen te vallen, al ware het een engel uit de hemel, hij zij vervloekt!” Nou dan geldt dat zeker ook voor mij als dominee, zou ik zeggen, een dominee staat bepaald niet bóven de engelen.
Nee, geen verschil maken tussen oud en nieuw testament, alstublieft. Jezus heeft het over exact dezelfde zaken als in het Oude Testament aan de orde worden gesteld. Want wat is volgens Jezus dé enige echte zoon van Abraham: juist: Lazarus!
Abraham krijgt Lazarus in zijn schoot. Lazarus wordt “zoon van Abraham” genoemd, door Jezus. En Lazarus is: de hele wereld van armoede en honger en verdrukking in eigen persoon. Het stof der aarde, dát zijn bij deze God van Israël niets minder dan: sterren.
En toen heb ik gedacht: Deze goede god van Israël is dus feitelijk een starmaker. Kent u dat begrip: Starmaker? Een sterrenmaker?
Nóóit van gehoord? Nou, dat moet ik dan even uitleggen. In de wereld, dus los van deze bijbelse geschiedenis, waar we het nu steeds over hebben, -in de wereld zijn de-mensen-met-geld de starmakers. Als je maar genoeg poen heb, en je bent aan de macht, dán kun je sterren maken…. en breken natuurlijk. En iemand als Joop van den Ende die gisteren zijn aandeel in de musicals heeft verkocht aan de eigenaar van de C1000, -maar ook iemand als John de Mol, ontploffen van dat spul dus Joop en John maken sterren waar en wanneer zij willen. En O, Wonder, O, Enigma, O, Mirakel, O Raadsel. Het eind van het liedje…
Jaren geleden had je een programma in het oude Big Brother huis dat letterlijk zo heette, weet u dat nog? Starmaker. Met een nummer 1 hit in de top honderd. Kent u dat nog: “Damn I Think I Love You”
Eerst een vloek, en dan de reden van de vloek: ik denk dat ik van je hou. Rare titel toch? Echt lol van EndeMol. Die maken ook al jaren van die kwisjes waar je een ton of drie kunt verdienen als je weet wie de burgemeester van Amsterdam is.
Maar nou lijkt het mij wel een leuke quizvraag, de volgende: Waar komt het woord “Starmaker” oorspronkelijk vandaan? Dat woord komt uit een liedje! Een liedje uit een televisieserie van toen velen van ons zelf nog tieners waren, en die serie heette “Fame”.
Zegt dat iemand nog wat: Fame?
Fame, dat was… Het verhaal van ghettokids, die op eigen kracht en door kwaliteit zich wisten te manifesteren. Fame. En het motto dat zij zongen was: kent u het nog?
Star-maker
Dream-braker
Soul-taker.
Dat zongen zij: Star-maker, Dream-braker, Soul-taker.
Een starmaker is namelijk iemand die je dromen kapot maakt en die je ziel misleidt. Die ghettokids uit Fame waren niet bepaald naïef zoals de kids in Starmaker, uitgebroed en gesmoord in een sufmakende nestwarmte die te behaaglijk is om nog ergens echt van onder de indruk te zijn.
Dat Starmakers doorgaans dreambrakers zijn en soultakers -zoals Fame waarschuwt- dat beseffen zij niet. En wij?
Wel, nu mijn punt: De bijbelse god is volgens Genesis toch een soort van Starmaker maar dan geheel ánders: God is namelijk géén dream-braker en géén soul-taker. Hij sloopt je dromen niet en misleid niet je ziel, integendeel. Hij voedt jouw droom, jouw droom van vrede en hij blaast zijn levende adem in je als je ziel, zodat je opstaat; opstaat uit het stof en een sterrenrol durft te spelen in het Theater van de Vrede; In de Koninklijke Schouwburg die Schepping heet, die uiteindelijk zal uitlopen op de finale: Shalom in Jeroeshalaim.
En daarom is God de enige echte Star-maker! En dat hebben we nu te horen gekregen vanmorgen. Zo maakt God u en mij zijn compliment. Een mens wil weleens wat horen! Een compliment!
Compliment -tot slot- weet u wat dat is? Compliment, latijn: “geheel vullen”. Een mens kan namelijk leeg zijn en dan kan een mens gevuld worden door er waardering in te doen, iets van waarde. Het vullen van een leeg mens dat heet in het latijn: compliment.
Soms voel je je weleens een leeg ballonnetje, daar mag je heus wel voor uitkomen hier, waar de bijbel wordt geopend. Want hier in de bijbel, nou ja, laten we wel wezen, als dat geen compliment is: jullie in het stof, jullie zijn goed genoegvoor de sterren-rollen in mijn theater! Natuurtalenten! En zo is God in staat om een lege mens geheel te vullen, te complimenteren!
En dat gaan we vieren. In brood en wijn. Van díe God die tegen kleine mensen zegt: Je bent een grote ster! Een big star! En kom, en speel een sterren-rol in mijn geschiedenis. Daar wordt je droom niet gesloopt en je ziel niet misleid.
Starmaker!
And absolutely not a dreambraker
And not at all a Soultaker.
AMEN