God stelt zich voor…
Zóu Zacheüs wel mensen hebben afgeperst? Ik vraag het me af…
Zijn naam komt uit het Aramees, “zakkai”, en dat betekent: de eerlijke, de zuivere. Zacheüs was een tollenaar. En tollenaren waren belastinginspecteurs, zeg maar. Ze inden de belastingen.
Eerbiedwaardige job zou je zeggen, maar tollenaren gehaat. Rome was ongelooflijk rijk. Overal in het Romeinse rijk werd belasting geïnd en dat werd onmiddellijk naar de Romeinse schatkist afgevoerd.
En daarom werden tollenaren, die die penningen incasseerden beschouwd als vuile vieze collaborateurs.
Eigenlijk werden ze uitgespuugd. Door de eigen mensen. Een bloedhekel had men aan die lui. Ze konden de rambam krijgen, Wat dat was wist men niet, maar dat Zacheüs het krijgen kon, dat wist men wel.
Hij wilde Jezus zien. Als bij een soort intocht van de Sint was hij erbij,
maar Zacheüs was veel te klein om over al die mensen heen te kijken.
Dat is humor in het verhaal, snap je? Grote meneer, in dienst van de Romeinse overheid, maar door zijn eigen volk met de nek aangekeken, letterlijk.
Normaal gesproken laat men de kleine mensen vóór, natuurlijk. Tenminste, dat zouden wij toch doen? U gaat allemaal keurig achterin zitten voor het geval er kleine mensen in de kerk komen die kunnen dan mooi vooraan… Kleine mensen mogen vooraan staan om het te zien, maar Zacheüs niet. De rijen sluiten zich. Hij kon namelijk de boom in. En dat deed ‘ie dan ook!
Het verhaal van Zacheüs is een verhaal van: zien en gezien worden. Lukas gebruikt dat woord opvallend vaak. In het Oude Testament is het sleutelwoord “horen” Daar is het voortdurend God, die hoort. In Exodus bijvoorbeeld, zegt God: ik heb gehoord: het klagen van het volk in verdrukking en ik heb hen toen onmiddellijk uit Egypte bevrijd. En zo stelt God zich voor, aan die bevrijde slaven. Ik ben de Heer, en ik heb jullie bevrijd uit Egypte. Ik wil graag jullie God zijn, willen jullie dan mijn volk zijn? En laten we elkaar dan niet bedriegen… Laten we trouw zijn aan elkaar. Dat is de grondgedachte van de tien geboden, die eigenlijk geen geboden zijn, in de strikte zin, maar afspraken. Het is een soort huwelijkssluiting.
God bemoeit zich met mensen die in het nauw zitten, en bevrijdt ze. Zo is God. Deze God.
Zijn er ook andere Goden dan? Jazeker. Egypte stond stijf van de goden. En dat zijn goden en machten die mensen in het nauw drukken, die mensen klein krijgen. De bijbel zegt dus niet dat er maar één God is. De bijbel zegt dat er maar één… God is.
De Heer staat temidden van de Goden, in de vergadering der goden, zo zingt de psalmist.
Er zijn dus vele goden, een hele vergadering vol van die lui, maar temidden daarvan is er één heel bijzonder. En anders dan de anderen. De Heer, die bevrijdt, híj is God. En alle andere Goden bevrijden niet. Maar onderdrukken. En daar gelooft Israël dus niet in. Het is echt wel een beetje atheïstisch boek hoor, de bijbel. De meeste goden, daar gelooft Israël niet in.
Dus in de tien geboden stelt God zich voor als de bevrijder van Israël. De partijganger van de armen, de slaven, de geknechten. Degenen die vastgelopen zijn. In een vastgelopen situatie zitten.
En in het evangelie is het Jezus die in levende lijve laat zien hoe de god van de bijbel is. Een God die bevrijdt.
Je kunt je afvragen: waar is het de god van de bijbel om te doen? Om mensen van hun zonden te overtuigen? Om ze in de schuld te drukken? Om ze op de knieën te dwingen? Nee, het is juist omgekeerd. God stelt zich voor aan mensen die in de schuld gevangen zitten, die van hun zonden overtuigd zijn en menen dat ze er niet bij horen die op de knieën gedwongen zijn. Dat is Jezus komen laten zien.
Geloven in de bijbelse zin betekent niet tot zondaar gemaakt worden maar uit je zonde bevrijd worden. Niet op je knieën gedwongen, maar op de been gezet.
En Zacheüs ging staan, staat er. Hij was gezien. Door Jezus namelijk. Is het in het Oude Testament een kwestie van schreeuwen om hulp en gehord worden en het evangelie is het een kwestie van… Ziet hij me wel zitten, eigenlijk? Dat is een wezenlijke vraag…
Ook ik zit daar weleens mee. Zien ze me nog wel zitten? Zien ze me staan? Mag ik meedoen? Mag ik er wezen? Hoe kijken ze tegen me aan?
Zacheus ging uit om Jezus te zien, maar er gebeurt iets heel anders. Zacheus was te klein en klom toen in de boom om Jezus te zien. En Jezus kwam daar langs en… Ja, wat stáát er dan? Jezus zag Zacheüs zitten? In zijn boom? Het is nog veel indrukwekkender, lieve mensen: Jezus keek óp; keek óp -staat er- naar Zacheüs.
En dan stelt Jezus zich voor. En hij neemt helemaal het initiatief. Zacheüs, kom vlug naar beneden want ik moet in jouw huis zijn.
Dat is nou het bijzondere aan de bijbelse God, lieve mensen, dat het initiatief altijd van zijn kant komt. Hij stelt zich voor.
Hij stelt zich voor hoe wij eraan toe zijn dan stelt hij zich aan ons voor en wat er dan gebeuren kan is onvoorstelbaar.
Hij stelt zich voor hoe de slaven in egypte eraan toe zijn; Hij stelt zich voor als de God die bevrijdt en wat er dan gebeurt: een verbond, van deze God, met dat bijzondere volk, dat is toch onvoorstelbaar?
Hij stelt zich voor hoe een eerlijk man als Zacheus in zo’n hachelijke positie is verzeild geraakt. Dat geldt voor ons allemaal. We rollen ergens in. En hebben er niet al teveel grip op, of menen dat iets nu eenmaal is zoals het is… Zacheüs zal zich als klein kind ook niet hebben voorgesteld dat hij nog eens zou eindigen als tollenaar. Dat vragen wij altijd aan kinderen: wat wil je later worden? Een akelige vraag, trouwens, want het is dan net alsof we willen zeggen: wat je nu bent, een spelend kind, dat stelt niks voor, je moet nog wat worden! “Wat wil je worden, later, als je groot bent?” “Tollenaaj meneej!” Kun je je niet voorstellen toch?
En nu zat hij daar in die boom. Bij de intocht van de Sint. Hij kon de boom in hadden ze gezegd. Niemand die hem zag zitten. Behalve Jezus.
“Kom vlug naar beneden want ik moet in jouw huis zijn” Jezus haalt Zacheus uit zijn isolement. Jezus haalt ook jou uit je isolement. Zeker. Hij ziet je zitten namelijk. Hij ziet je volledig zitten. Snapt u de boodschap van wat Jezus hier doet?
Je hoort weleens zeggen dat je je tot Jezus moet keren, of dat je Jezus moet aannemen of zoiets. Maar dat is allemaal onbijbelse taal. Heel vroom allemaal, dat wel, en o zo dierbaar, maar niet bijbels. In de bijbel is het initiatief altijd van God zelf. God nodigt zichzelf in jouw huis. Ik moet bij jou in huis zijn. Ik moet in jouw huis zijn.
Zacheus vraagt Jezus niet naar binnen maar het is omgekeerd: Jezus zegt dat hij bij Zacheus naar binnen moet. Moet? Waarom: moet? Wel dat is het mooiste geheim van de bijbel, God moet in uw huis zijn, niet om u neer te drukken in de schuld, maar om u op de been te zetten. God kan zich voorstellen hoe het is om in een vastgelopen situatie verzeild te zijn geraakt en dan stelt God zich voor als de God die u daaruit bevrijdt en wat er dan kan gebeuren is onvoorstelbaar.
En zeg niet te snel dat Zacheüs doet wat voor de hand ligt. Dat doet hij namelijk níet. Wat Zacheüs doet is volslagen idioot! Dat doe je niet! Hij lijkt wel gek geworden. Hij geeft de helft van wat hij heeft aan de armen en wie hij iets heeft afgeperst, die gaat hij viervoudig terugbetalen. Dat is ongehoord.
Wij zouden hem dat afraden. Zacheüs, denk even na! Maar Zacheus staat daar, tegenover zijn Heer en luistert niet naar onze waarschuwingen. Zacheüs, hoor je ons niet? Want het belangrijkste komt nog: Hoe denk je dat de Romeinen hierop zullen reageren? Ze zullen je vervolgen; ze zullen je gevangen zetten; ze zullen je terechtstellen; ze zullen je slopen; je bent onmiddellijk verdacht, je bent al veroordeeld nog voor er een rechtbank aan te pas is gekomen. Je bent een verworpene, bij voorbaat. Je collaboreert. En of je ooit nog in genade zult worden aangenomen door je eigen joodse volk… is maar zéér de vraag.
Zacheüs hoort ons niet! Net zo min als Jezus het gemor van het volk hoort: “Hij gaat om met zondaars. Hij geeft zich af met geteisem. Hij eet met landverraders.”
Jezus raakt, doordat hij opkomt voor mensen die in een vastgelopen situatie verzeild zijn geraakt, -door hen uit het isolement te halen raakt Jezus zelf totaal geïsoleerd.
Niet doen, Jezus! Ga om met nette vrome mensen en vervul hun wensen. Ga niet om met dat tuig, maar begeef je onder het deugdzame deel der natie.
Jezus stelt zich voor hoe het is om geïsoleerd te zijn, om door je eigen volk te worden uitgekotst.
Zelfs als dat terecht is. Ook Wilders en mensen die op hem stemmen worden uitgekotst. En terecht. En tóch…
Jezus stelt zich voor en haalt vastgelopen mensen uit hun isolement
zelfs als ze vastgelopen zijn in hun eigen gekte, Jezus haalt mensen uit hun isolement en raakt zo zelf volstrekt geïsoleerd!
En hoe is dat in dat huis? Zacheus staat. Hij is opgestaan en hij staat. Tegenover de Heer die liefdevol voor hem zit. En hem ziet staan. En liefdevol kijken zij elkaar in de ogen. De opgestane en degene die op zál staan. Recht in de ogen. De poppetjes. Omdat dat moet. Dat vind God goed.
Onvoorstelbaar.
Goed.
Amen