28 november 2010

Onbegrijpelijk… een máágd?

Als we een film eenmaal gezien hebben of als we -daar geldt het nog sterker voor- een boek tot het einde toe gelezen hebben, dan vinden we er vaak niet veel meer aan. We kennen de ontknoping en dan wordt alles wat daaraan voorafgaat een beetje slap.

Als kind kreeg ik weleens een boek kado. Een boek? Dat is een stapel blaadjes die aan één kant aan elkaar geplakt zijn, of genaaid, en waarop aan beide zijden gedrukte tekst…

En dan las ik met rooie oortjes, en voelde ondertussen de onbedwingbare neiging om naar de laatste bladzij te gaan om te kijken hoe het afliep.

Maar dan kon ik me meestal beheersen, want als je die laatste bladzij gelezen had, en wist hoe het eind in elkaar zat dan was de spanning eraf. Herkent u dat?

Maar hoe doen we dat dan met het evangelie? Dat verhaal kennen we toch wel? We weten toch hoe het afloopt? Jawel, kom op nou!

Ik weet wel dat het snel aan het verdwijnen is de bekendheid met dit verhaal… Ik hoorde van een collega in Londen die een schooljufrouw had gesproken en zij vertelde dat ze omstreeks deze tijd het kerstverhaal aan de kinderen in haar klas had verteld. Van Jozef en Maria en het kindje in de kribbe in een stal. Het hele verhaal. En toen was er een jongetje geweest en die had gezegd: Juffrouw: ik vind dat zo’n mooi verhaal, waarom heeft nog nooit iemand dat verteld? Tien jaar. Voor het eerst.

En hij voegde er nog iets aan toe. Een vraag: Juffrouw, ik vond het zo’n mooi verhaal, maar één ding begrijp ik niet: waarom hebben ze Jezus zo’n scheldnaam gegeven? Hij kende de naam Jezus alleen van de schutting: Jesus!

Maar velen van ons kennen het verhaal toch wel? Hoe gaat het verder, het verhaal van Jezus? Hoe loopt het uiteindelijk af?

Jezus wordt weer levend en gaat terug naar zijn Vader en zit weer veilig in de hemel. Pasen. En daarna nog: Hemelvaart. Dat is allemaal straks in april en mei. Dan schijnt het zonnetje ook weer is het niet meer zo bitter koud en akelig donker en zitten er weer nieuwe blaadjes aan de bomen…

Ruikt het bos ook niet meer naar dood en verderf, rottende bladeren, paddestoelen, zwammen, schimmels. Maar is alles weer fris en groen

Eind goed al goed. Holy-wood!

Dus dat Maria zich te pletter schrikt zodra er een engel bij haar komt. Ach, wel amusant, maar in wezen niet echt nodig. Als zij had geweten hoe het verder zou gaan -net als wij- dan had ze zich niet kapot geschrokken maar had ze een gat in de lucht gesprongen.

“Yes”, had ze geroepen. “Yusuf, moet je horen!” Yusuf? Zo heten nog veel mensen in het Midden Oosten. Mooie naam. Hebben wij “Jozef” van gemaakt.

Wat moeten we met die angst? Dat hangt ervan af hoe we de bijbel bekijken. Wat is dat voor een boek? Allereerst moeten we zeggen: het is een Joods boek. Het komt niet uit de Europese cultuur, en heeft daar ook geen enkele trek van. Is er niet door beïnvloed, hooguit door de vertaling van de oorspronkelijke tekst. Maar de bijbel is voluit het verhaal van Israël Niet alleen het zogenaamde Oude Testament maar ook dat stuk wat wij het Nieuwe Testament zijn gaan noemen. Dat is net zo joods als het oude testament. Daar gebeurt wel iets nieuws, maar dat gebeurt daar allemaal nog binnen het Jodendom. En de discussie over wat dat betekent, de komst van Jezus, zijn leven, zijn sterven… Is allemaal nog intern Joodse discussie. Dat er later, na enkele eeuwen, een scheiding is ontstaan tussen de joodse synagoge en de zich van het Jodendom losmakende christelijke kerk, daar heeft men in het Nieuwe Testament nog geen weet van. Daar is men hooguit báng voor, dat dat zou kunnen gebeuren. Maar men hoopte nog dat dat te vermijden zou zijn.

Maar helaas, het is tóch gebeurd. De breuk is ontstaan. En als Jezus dat hád geweten… Jezus is niet gekomen om het christendom te stichten. Jezus is geen godsdienststichter, namelijk. Geen goeroe. Geen profeet. Geen religieuze leraar.

We zullen zo meteen tegen elkaar gaan zeggen wat dan wel.

Het kerstverhaal is dus een joods vervolg op de profetie. Op het verhaal van Israël. Het is wel een vervolg dat binnen het jodendom veel discussie opriep maar daarmee blijft het een joods vervolg.

En het begint met typisch joodse, bijbelse vertelkunst. Daar moeten we niet te medisch of te wetenschappelijk mee omgaan. Dat doen we vaak. Jezus is geboren uit een maagd. In de vertaling wordt er vaak een meisje van gemaakt of een jonge vrouw, en dan wordt gezegd: ja, dat Hebreeuwse woordje voor maagd: “alma”, dat kan ook wel: jonge vrouw betekenen. En dat hebben we eigenlijk liever want dan kunnen we het beter begrijpen. Dat is niet waar! Daarmee wordt het juist onbegrijpelijk! Ik bedoel: dan kunnen we wat de bijbel met advent wil leren juist níet meer begrijpen.

Dan zet je wel de deur open naar moderne fictie, die bijvoorbeeld suggereert dat Maria verkracht zou zijn door een romeinse soldaat. Spannend! Maar dat leidt verschrikkelijk af. Dan past het kerstverhaal in onze wereld en valt binnen de grenzen van wat wij voor mogelijk houden. En passen wij niet meer in het bijbelse verhaal. Staan we daarbuiten. En wat hebben we dan feitelijk begrepen? Iets wat we al wisten, toch?

-dat, om een kind te verwekken, dat je dan…

Waarom hebben we zo’n moeite met een maagd? Overigens: even tussendoor: we hebben het er nu over maar laten we het nou ook weer niet té belangrijk maken. Als we later in de hemel komen en dat komen we, dan zal God ons niet vragen: wat dunkt u van de maagdelijke geboorte: “geheel eens- eens – geen mening – oneens – geheel oneens”? Dan zal God ons vragen: heb je Jezus geprobeerd na te volgen in zijn liefde voor mensen en dan vooral in zijn opkomen voor hen die het niet breed hebben? Ben je zijn strijd voor de armen en de weggezetten bijgevallen? En zo nee, waarom niet? Wat hield je tegen?

Dat kan trouwens van alles zijn. Er zijn vele zaken die ons bij Jezus vandaan kunnen houden. Dat is soms zelfs de kerk. Er is namelijk een vorm van geloof in Jezus die niet zo goed tegen een kerk kan.

Goed, daar komen we later nog wel eens op terug. Nu eerst die maagd eens even onder handen nemen. Maagdelijkheid roept altijd mannelijke reacties op: “Ja, ho eens even, dat kan natuurlijk niet!” Vooral mannen willen nog weleens met die maagdelijkheid omhoog zitten. En vragen zich dan af: “Hoe zit dat toch met die Maria? Wat heeft die vrouw dat een man niet heeft… gedáán?” Alsof een vrouw niet kan baren zonder man. Het punt is nu juist dat dat wél kan: zonder man. In dit geval. Beval, eigenlijk Dat Jezus geboren is uit een maagd zegt meer over het mannelijke aandeel in deze voortplanting dan over het vrouwelijke!

Eigenlijk is het helemaal geen voortplanting. De bijbel wil namelijk duidelijk maken dat God-in-ons-mensenleven -wát het ook zijn moge- in ieder geval géén kwestie is van: mannelijke potentie! Mannen hebben dat niet gefikst. Hebben niks geplant. Verwekt. Ze hebben er geen aandeel in gehad.

Overigens zijn het -straks in het Paasverhaal- óók vrouwen die als eerste getuigen optreden dat Jezus uit de dood is opgestaan. En, als u of ik de schrijver waren geweest dan hadden wij daar nooit vrouwen voor genomen. Want in de toenmalige cultuur van het toenmalige Midden Oosten was het getuigenis van vrouwen geen cent waard. Volkomen ongeloofwaardig. En toch is het Paasverhaal de hele wereld overgegaan. Dat ene weekend, van goede vrijdag via stille zaterdag naar paasmorgen, -dat ene weekend heeft de wereldgeschiedenis blijvend veranderd!

En blijkbaar was het op zichzelf geloofwaardig want de betrouwbaarheid van vrouwen werd ver onder de maat gedacht. Door de mannen…

Advent -en Kerst- wil zeggen: God is mens geworden. Niet God-in-het-algemeen. Het gaat niet om een goddelijke vonk of een goddelijke snipper die van de mens Jezus net even meer maakt dan een gewoon mens.

Nee, de boodschap is: God is -áls God!- volledig mens geworden en heeft ons mensenleven gedeeld. En niet zo’n beetje ook. Niet te weinig!

En dat is een angstige zaak. God komt ineens akelig dichtbij. Wat gaat dat betekenen? Een hoge verre god, zoals de godsdiensten die vaak kennen die vanaf een godenberg, de Olympus bijvoorbeeld, samen met andere goden van het menselijk gewroet en geploeter zit te genieten, ondertussen gelukzalig en onbewogen nectar en ambrozijn drinkend… Maar een God die mens wil worden onder de mensen…?! God gaat een uiterst hachelijk avontuur aan. De menselijke strijd om het bestaan, met alles wat daarbij hoort aan moois en lelijks, aan liefde, drift, plezier, onzekerheid, -dat gaat Hij meemaken.

God loopt risico, bewust, willens en wetens, en, ik heb er lang over nagedacht, en ik ben geneigd om te zeggen: dat is nou juist zijn grootheid!

Dat hij klein wil zijn -als God dan- en naast jou wil zitten, ook nu. Op die stoel naast je, die dus niet leeg is, – dat Hij klein wil zijn, dát is zijn grootheid!

Althans de bijbel vind dat groot. Maar dan moeten we de Bijbel wel serieus nemen. Want de bijbel is geen zelfhulpboek voor het soepeltjes laten verlopen van menselijke relaties, of voor succes in zaken doen, of het oplossen van kerkelijke conflicten. De bijbel vertelt een verhaal over de komst van het koninkrijk.

Het eerste wat alle evangelisten Jezus laten zeggen, in alle evangelieën, is: Bekeert u want het Koninkrijk der hemelen is nabij gekomen”.

De bijbel gaat over de bijzondere manier waarop God koning wil zijn

en dát is in Jezus aan het licht gebracht.

Niet zoals de koninkrijken altijd worden gevestigd: met harde hand, en met het onderdrukken van het armere deel van de bevolking, met veel macht en pracht, en nog meer praal allemaal. Ondersteund door een leger, bewaakt door een keurkorps, beschermd door ministers en magisters: kleine en grote dienaren.

Een God die mens wil zijn onder de mensen, en die koning wil zijn met blote handen, met alleen: liefde. Liefde voor mensen. Liefde tot bloedens toe. God als Koning die de gerechtigheid vestigt door verzoening, vergeving, barmhartigheid, genade, goedheid. Dat is uitzonderlijk.

De bijbel vertelt een buitengewoon vreemd verhaal. Echt waar!

Bijbel? Ja dat is misschien wel het te vaak voorgelezen verhaal, dat kennen we nu wel. Dat bekende liedje. Over hemel en hel.

Lieve mensen dáár gaat het niet over. Over hemel en hel. Ja daar gaat het bij mensen altijd over maar in de bijbel gaat het over hemel en aarde. En over hoe Gods koninkrijk kómt. Van de hemel naar de aarde. Dát is het verhaal.

En de koning in dat verhaal wordt geboren uit een maagd. Die is niet verwerkt door een min of meer sterke en daadkrachtige man, die is van boven geboren. En het verhaal van deze levende is een aangrijpend verhaal.

Dat we serieus moeten nemen in al zijn emoties. Ook als het mis gaat en deze mens wordt opgehangen aan een kruis.

We doen ons zelf tekort als we alles wat we over Jezus lezen lezen met in het achterhoofd zo’n hollywood-het-komt-allemaal-goed idee. Bovendien is het helemaal niet waar, dat Jezus weer veilig en hoog en droog in de hemel zit. Jezus zelf zegt: ik laat jullie niet als wezen achter. Ik blijf bij je totdat de duisternis is overwonnen. Ik zend jullie mijn geest. Die zal jullie kracht geven. Kracht waartoe?

Kracht om te leven. Om te leven achter Jezus aan. En Jezus is niet gekomen om mensen te verzamelen en die van de wereld en van de aarde los te weken en te verzamelen in een veilige hemel. Jezus is gekomen om mensen te verzamelen die zich met des te meer kracht aan de aarde en aan de mensen op die aarde zouden verbinden. Dat is de bedoeling van het hemelse koor dat straks in de kerstnacht zal zingen over: vrede op aarde.

Over vrede op aarde zal het gaan. Niet over uiteindelijke eeuwige rust in de hemel. Want dat zit wel goed. Die eeuwige rust. Niemand van ons hoeft bang te zijn dat hij of zij daarvoor niet in aanmerking komt.

Jezus zendt zijn Geest -en dat is het Pinksterfeest, want het houdt met hemelvaart niet op. Nee, dan gaat het pas goed beginnen eigenlijk, -Jezus zendt zijn Geest om met ons en in ons barmhartigheid teweeg te brengen voor arme en kleine mensen. Dát heet gerechtigheid. En is heel fraai verbeeld in het bloemstuk vanmorgen: de boog van de gerechtigheid, die als het ware gespannen staat, en waar het wapen van God zichtbaar is gemaakt.

Heeft God een wapen dan? Ja, dat is het licht. Het beste wapen tegen duisternis is namelijk licht. Duisternis is verwoestend. Angstaanjagend. Spookachtig ook, met lange schaduwen over de grond en tegen de muren op. Het kan je verlammen en verstikken. Maar er is geen wapen zo krachtig als het licht. Het licht is in staat om de duisternis effectief te verjagen. Het licht is vernietigend. Voor de duisternis dan. En dat licht staat voor Gods liefde en die duisternis staat voor het kwaad. De boze. Die wel macht heeft, maar niet tegen het licht opgewassen is.

Zo ben ik gek op opwekkingsliederen. En worship. Vorige week was ik in de Bethel voor een concert van Paul Baloche. Schitterend. Zulke dingen daar zou u ook eens wat vaker naar toe moeten. Dan krijg je door wat jongeren aanspreekt en waardoor zij in vervoering raken en hoe zij een levend contact met de Here Jezus krijgen.

Dat gaat over Jezus als koning. Jezus als heerser over hemel en aarde. Over de glorie van het Koninkrijk. En over power. Power en Glorie van een awsome God. Dáár gaat het over. Heb je helemaal geen dure onderzoeksbureaus voor nodig.

Maar soms vind ik die teksten een beetje te… Dan zing ik liever, voor de nodige nuance ook eens een wat klassieker kerklied. Moderne gospel en worship is vaak wat té massief: Jezus ís koning. Jezus regéért. Jezus hééft alle macht. Gods kracht manifestéért zich in hemel en op aarde; God reigns as a King in his Kingdom.

…terwijl de bijbel zegt dat dat nog allemaal uitstaat. Dat dat zo zal zijn. Zo zal het worden. Jezus zál heersen waar de zon gaat om de grote aarde om. Eéns, als de bazuinen klinken, uit de hoogte, links en rechts. Dán, dan zal het pleit worden beslecht. Hij zál als de grote koning… Zijn naam zál zijn: wonderbare raadsman, vredevorst, King of kings. Daarheen zijn we op weg. Daarheen gáát het. Maar hier op aarde, nu, in uw en mijn leven en van dat van zo velen die proberen het hoofd boven water te houden, -hier op aarde is Jezus met zijn Geest aanwezig omdat er strijd moet worden geleverd tegen de overste van de wereld. En met die overste van de wereld bedoelt Jezus niet zichzelf maar zijn tegenstander.

Er is wel licht maar de duisternis is nog niet geweken. Als het kaarsje uitgaat slaat de duisternis alsnog toe. De manier waarop God Koning zal zijn over deze wereld is een manier waarop hij mensen nodig heeft.

Er was eens een jongetje en die deed niet zijn best op school. Vooral rekenen vond ie niks. En zijn ouders zaten zo met hun handen in het haar (daaraan kunt u horen dat het niet over mijn zoontje gaat, nietwaar?) Zo met hun handen in het haar dat ze hun zoon naar een roomse school deden. En plotseling ging het geweldig. Hij maakte steeds zijn huiswerk en in no time had hij een prachtig cijfer voor rekenen. Tot zijn moeder vroeg hoe dat kwam. En toen kwam het hoge woord eruit. Hij zei, ik zag bij ons op school een jongetje vastgespijkerd bovenop een plusteken en toen wist ik: “hier is het menens”.

Dit is een mopje. Maar eigenlijk is het wel een beetje zo… De boodschap van het kruis is dat God, door mens te worden, aan een uiterst hachelijke onderneming begon. De meest hachelijke onderneming… Geloof ik.

En als wij dat kruis zien dan weten we… Althans dat is de bedoeling: nu is het menens!

Daarom is het zo’n hachelijke zaak om “Nee” tegen Jezus te zeggen. Maar omdat dat zo is, is het zo lastig voor de kerk om niet allerlei eigen dingetjes veel belangrijker te gaan vinden dan de vrede op deze aarde.

Want met al die eigen dingetjes stoten we -onbedoeld, okay, maar toch- stoten we veel mensen af die Jezus zouden hebben gevolgd; maar dan Jezus zoals die in de bijbel tot ons komt. De Jezus bij wie het mensen is. En die Jezus is niet altijd hetzelfde als de Jezus die door de kerk naar voren geschoven wordt.

Advent is dromen van een koninkrijk dat gaat komen.

Maar advent is ook paars opdat we weten dat de manier waarop die koning koning wordt een hachelijke onderneming is.

Het is menens, lieve mensen. En ik wens u toe, mijn adventswens op deze eerste zondag van advent dat u dat durft te zien als goede boodschap, goed bericht, evangelie.

Het is God menens.

God zij dank!

Amen

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.