Alles begint bij dankbaarheid
Nu gij Christus Jezus, de Here, aanvaard hebt,
wandelt in Hem,
geworteld en dan opgebouwd wordend in Hem,
bevestigd wordend in het geloof, zoals u geleerd is,
overvloeiende in dankzegging.
(Koll. 2: 6 en 7)
In de bijbel gaat het vaak om een nieuwe manier van kijken. Niet te snel conclusies trekken uit wat je ziet. Maar gericht zijn op wat er in die teksten te horen valt.
Alles begint met dankbaarheid. Sommige mensen denken dat alles begint met geluk. Er is zelfs een heel blad dat daarvan uitgaat, “Happiness” heet het. En als je dat ziet dan denk je: ja, zo moet het dus… Als je een opperste staat van geluk bereikt, dan ben je daar vanzelf dankbaar voor. Dankbaarheid als reactie op: geluk. Happiness.
Want er is één ding dat ons, mensen, met elkaar verbindt en dat is dat we allemaal gelukkig willen zijn. Niet één mens uitgezonderd. We willen gelukkig zijn. En als we dat zouden zijn dan zouden we daar dankbaar voor wezen. Happiness rules. Maar de enige die dankbaar wordt is de uitgever van dat blad.
Het is namelijk niet waar, dat eerst het geluk jou ten deel moet vallen om daar vervolgens dankbaar voor te kunnen zijn. Er zijn mensen die het grootste geluk van de wereld lijken te hebben, althans ogenschijnlijk: aan rijkdom en welstand geen gebrek. Maar ze maken soms een zeer ondankbare indruk. En er zijn mensen die ogenschijnlijk niks hebben. Een hutje. In Epako (sloppenwijk bij Gobabis, Namibië) bijvoorbeeld. Maar ze zijn dankbaar. Hoe flikken ze ‘m dat?
Ik heb weleens in de gemeenteraad van Smallingerland gezegd -toen ze me vroegen wat ik ervan dacht- dat we zouden moeten ophouden met de vraag wat is er eigenlijk van al onze inspanning, van alles wat we daar in Gobabis georganiseerd hebben terecht gekomen? Want dat was de vraag. En die vraag werd gesteld met een diepe zucht. De weldoeners die wij zijn zien onze inspanningen en opofferingen niet terug in klinkend resultaat. In iets om trots op te zijn. Dat hebben we toch maar daarheen gebracht om de mensen daar ook een beetje geluk te gunnen. Maar wij hebben er maar weinig plezier van. Wij…
En inderdaad, de dansende, blije kinderen op de gigantische afbeeldingen in het gemeentehuis boven de raadzaal straalden meer geluk uit dan de somber gestemde en teleurgestelde afgevaardigden in diezelfde raadzaal, die besloten om maar niet meer zoveel in Gobabis te investeren. Je werd er niet blij van.
Kijken we wel goed? En waar kijken we dan naar? En welke conclusie trekken we dan, uit wat we dénken te zien? We zouden misschien moeten vragen: “Wat hebben wij nu na al die jaren contact met Gobabis van onze vrienden en vriendinnen daar geleerd? Opgestoken? Ik bedoel: wat is er nu feitelijk, na al die jaren van contact met vrienden en vriendinnen in Gobabis, van terecht gekomen, hier bij óns, in Drachten? Hoe ga je om met vrienden? Maak je die afhankelijk van jouw charitas? Jij brengt, zij ontvangen? Is dat vriendschap? Of is vriendschap iets wederkerigs?” Was mijn vraag. Ze hebben me nooit meer gevraagd!
Je hebt soms mensen die al het geluk van de wereld hebben en ze zijn niet gelukkig. Willen iets anders. Willen méér. En je hebt mensen die niks lijken te hebben en ze stralen één en al blijdschap uit.
Het is wellicht omgekeerd. Niet: geluk leidt tot dankbaarheid maar: dankbaarheid leidt tot geluk. Daarom voert Paulus een heftig pleidooi voor de dankbaarheid. Als iets waarin je moet overvloeien. Alles begint daarmee. Maar wat is dat? Dankbaarheid?
“Je mag me wel op je blote knietjes danken, dat…” Dan is dankbaarheid een soort afhankelijkheid.
“Dankbaarheid is een ziekte waar honden aan lijden.” Aldus Joseph Stalin, voormalige Sovjet-leider.
Maar er zijn ook andere ideeën over dankbaarheid. “Dankbaarheid is het enige inderdaad belangeloos beginsel, waartoe de menselijke natuur in staat is.” Nicolaas Beets. “Laat niet geruime tijd verlopen tussen de u bewezen weldaad en uw dankbaarheid, opdat niet uw weldoener, door de dood verrast, het denkbeeld zijn graf mee inneemt, een ondankbare aan zich te hebben verplicht.” Pythagoras, van de stelling. “a kwadraat + b kwadraat = c kwadraat”
Als we ons even blijven concentreren op Epako, de sloppenwijk die aan Gobabis vastzit, en je beseft dat mensen daar dankbaar zijn terwijl ze niks hebben; althans zo te zien niks hebben. Golfplaten en landbouwplastic… En wat sprokkelhout. Waar zijn ze dankbaar voor? Ik weet het niet, maar ik heb wel een idee.
Toen we vanuit Drachten daar waren, zeiden de mensen uit onze delegatie: we doen deze dingen voor jullie. Om jullie te helpen. Jullie moeten leren bouwen aan je toekomst. En dan keken ze je aan met een blik van: bouwen aan de toekomst? Wat is dat voor vreemde gedachte? We moeten vandaag hout sprokkelen en water halen. Dan kunnen we samen eten. Vandaag. En morgen is pas morgen. En toekomst? Geen idee hoe die eruit ziet.
Het is jammer dat we naar zulke landen alleen maar willen brengen en er niet wat willen halen. Wat zouden we er kúnnen halen? Wel, het inzicht dat bouwen aan de toekomst niet gelukkig maakt. Integendeel. Bouwen aan de toekomst is in ónze cultuur, die ook de mijne is, vanuit óns referentiekader dus: het vergroten van materiële zaken. Meer geld. Een groter huis. Een betere baan. Een nieuwe auto. De beste hypotheek. De meest riante oudedagsvoorziening. Niets mis mee. Op het eerste gezicht. Maar laten we eens beter kijken.
Wat zich wreekt is namelijk de op dwaalsporen leidende gedachte dat we daarmee geluk op kunnen bouwen. Dat we kunnen werken aan geluk. En dat we dan, als we eenmaal de schaapjes op het droge hebben, als gevolg daarvan, daar dankbaar voor kunnen zijn.
Maar volgens mij begint het van de andere kant. Niet geluk leidt tot dankbaarheid, maar dankbaarheid leidt tot geluk. En ik zou zo graag willen dat we meer van de mensen uit Gobabis zouden willen leren. Ik zelf ook. Dat we er meer halen, dan dat we er willen brengen. Dankbaarheid.
Want dankbaarheid leeft van een geschenk. Een geschenk dat écht waardevol is. En dat zonder bijbedoeling gegeven wordt. Wat we er zouden kunnen halen is dat we leren te leven van het momént, nu. Dat we dankbaar zijn voor het moment dat er ís. Niet steeds bezig met wat nog moet komen maar waarvan niemand, echt niemand, een idee heeft hoe dat allemaal zal zijn. Want dan ben je altijd gericht op iets dat er niet is, terwijl dat wat er wel is: dat zie je niet, of dat merk je niet, of dat doet niet ter zake. Maar lieve mensen, gisteren is geweest. Morgen is er nog niet. Dít is het moment. En het moment van nu is altijd een geschenk. Het is waardevol en we ontvangen het zonder bijbedoelingen. We hoeven er niemand mee tevreden te stellen. Het is voor ons. Voor jou en mij.
Dat hadden de oude Grieken en Romeinen al in de gaten en noemden het daarom: “datum”. Datum komt van “dare”, en dat betekent: geven, schenken. Het moment, nu, is een datum, een gegeven, een geschenk. Gisteren kun je niet meer veranderen. Morgen kun je niks aan doen. Vandaag, nu, is het moment.
Het woord ‘moment’ is een verbastering van het latijnse movimentum. En betekent: dat wat beslissend is. Wat de doorslag geeft. Wat werkelijk in beweging brengt. Van: movere. Bewegen. In beweging komen.
En wie leert dankbaar te zijn voor elk moment in zijn of haar leven die vindt geluk. De popgroep Faithless heeft een prachtig nummer (God is a DJ). Over de kerk. “This is my church”, luidt de tekst. En met zinnetjes als: “This is where I heal my hurts. It is in the minor keys. Where bitterness ends, enemies become friends…”
Dus niet: hier staat een kerkgebouw en daarbinnen gebeurt zoiets als: kerk. Of zou daar moeten gebeuren althans. Maar: er gebéurt iets, in het moment, waar dan ook maar, en dat wat er gebeurt, wérkelijk, dát heet: church. Waar pijn en verdriet worden geheeld. Waar de verbittering ophoudt. Op het moment dat vijanden vrienden worden. Dát moment. Dat is church. My church.
Het woord dat Paulus gebruikt in het grieks, en dat vertaald wordt met dankbaarheid, is: eucharistie. Een mooi woord. Charis is grieks voor: geschenk. En “eu” is een voorvoegsel. Dat is nodig, wan charis kan ook kwaad doen. Een geschenk kan jou ook afhankelijk maken. Charitatieve instellingen zijn niet altijd instellingen die mensen op de been helpen, integendeel. Veel charitativiteit maakt mensen afhankelijk. Maakt ze niet groot, maar klein. Daarom is er in het grieks een woordje aan toegevoegd: “eu”. Goed, of zacht, of liefdevol betekent dat. Zoals in het woord: eu-thanasie. Een zachte, liefdevolle, thanatos. Een zachte dood.
Eu-charistia betekent letterlijk: een liefdevol geschenk. Liefdevolle charitas. Wandelt in Messias Jezus, roept Paulus. Vlieg niet van hot naar her maar weet je vastgehouden door hem en leef vanuit de eucharistia. Eucharistie is dat je dat wat God je geeft leert zien als een liefdevol geschenk.
Dankbaarheid. Daar begint alles mee. Joden beginnen de dag altijd met een dankgebed. Dankuwel voor deze nieuwe morgen. Dit moment. Het nu. Dankuwel lieve Heer. Dat het daglicht verschijnt. Ik de lucht kan inademen. Dat de vogels zingen. Dat U mij liefhebt. Dat u míj liefhebt. Uw liefde. Dat u mij op handen draagt. Nu. Dankuwel daarvoor!
En dan ga je je scheren. Je doet de kraan open en er stroomt helder water uit! Je gaat opgefrist naar beneden en de hond kwispelt nog voordat je de kamer binnenstapt.
Wie leeft in het moment wordt overladen met mogelijkheden. Er zijn tienduizend redenen om dankbaar te zijn. En wie leert dat alles begint met dankbaarheid, die vindt het geluk van zijn of haar leven.