Afgelopen zondag, tijdens de herdenking van de Kristallnacht, heeft de Protestantse Kerk Nederland een schuldbelijdenis uitgesproken. De kerk belijdt mede schuld te hebben aan het ontstaan en voortwoekeren van het antisemitisme in, tijdens, en na de tweede wereldoorlog.
In de verklaring die door de scriba van de PKN is voorgelezen wordt vooral ingegaan op het feit dat de kerk zich niet sterk genoeg heeft verzet tegen de Nazi’s. Eerder deden premier Rutte en de Nederlandse Spoorwegen een vergelijkbare schuldbelijdenis. Het is nu 75 jaar later. De kerk geeft aan dat dat een goed moment was om ook schuld te belijden maar dat dat eigenlijk veel eerder had gemoeten.
Over die schuldbelijdenis is veel rumoer ontstaan. Nabestaanden van mensen, ook wel predikanten, die zich in de oorlog met gevaar voor eigen leven hebben verzet en meegewerkt hebben aan onderduik van Joden, voelen zich met deze belijdenis wat verraden. Anderen wijzen erop dat over deze belijdenis in de kerk zelf met geen woord is gesproken, en dat zelfs de synode er niet in zou zijn gekend.
Ik weet het niet. Wat mij vooral bezig houdt is dit: na de oorlog heeft met name professor K.H.Miskotte zich ingespannen om in de Nederlandse Kerk grondig te werken aan wat hij noemde een “Betere Weerstand”. Hij vond dat keihard nodig, dat de kerk zich beter moet leren verzetten tegen de waan van de dag. Beter dan voor en in de oorlog. Daarbij is het vooral nodig de Bijbel opnieuw te leren spellen. En niet zo’n beetje maar radicaal (tot in de wortel, radix). We moeten de gebruikelijke manier van Bijbellezen áfleren, en opnieuw beginnen, bij het begin. En dat begin is vooral: dat de Bijbel in zijn geheel een door en door Jóóds boek is. Ook het zogenaamde Nieuwe Testament. Dat gelezen moet worden binnen het Joodse raam van het Oude Testament, en niet langer als: van de Kerk en “in de plaats gekomen van” Israël.
Het boekje waarin Miskotte een en ander uiteen zet heet: Bijbels ABC (uitgegeven in 1941). Ik zou wensen dat dat inzicht: dat de Bijbel níet de stem ván onze westerse cultuur is, maar een vréémde, Joodse, stem in onze cultuur, nu eindelijk vorm krijgt in onze kerk. Ook in de manier waarop we de Bijbel doorgaans vertalen en erover redeneren, schrijven en preken. Als die Betere Weerstand zoals Miskotte dat noemde geen bestendige vorm krijgt, maar zoals tot nog toe een hobby van enkele theologen in de marge blijft, zal naar mijn mening blijken dat schuldbelijdenissen als die van afgelopen zondag niet ver voorbij het goedbedoelde charmeoffensief weten te geraken. En dat de verschrikkelijke situatie die in de schuldbelijdenis beschreven wordt niet werkelijk is overwonnen maar dat de vernietigende veenbrand van het antisemitisme nog altijd in de duistere krochten van ons christelijke denken voortwoekert.
